Hilmar Farid
Sasin RENETIL 
Fernando La Sama
PD ho RENETIL hetan influencia husi kultura Javanesa?
Husi: Abel Pires da Silva*
Dala barak trajedia umanu akontese iha ita nia leet maibe laiha ema ida atu foti ba media hodi sai hanesan topiku diskusaun nasional, maibe foin daudauk ne’e, media Timor-Leste publika duni trajedia ida ho naran Joana Alves. Ita agradese tanba media hala’o ona papel importante kontrola sosiál iha Timor-Leste. Pergunta boot tebes ne’ebé ita hotu tenke husu mak: Oinsa iha Timor-Leste UKUN RASIK AN nia laran, bele akontese istoria hanesan ne’e?
Trajedia umanu hanesan ne’e uluk mos akontese ona iha tempu Indonezia. Loron ida, katuas ida tenke ko’us nia oan feto nia mate isin la’o fila ba nia uma, tanba deit ambulansia lakohi ajuda tula mate isin fila… Hanesan mos Joana, matebian nia Aman ne’e KIAK DEMAIS atu hetan ema seluk nia atensaun! Iha tempu neba, ema barak mak jura katak buat hirak ne’e akontese tanba injustisia barak ne’ebé mak akontese iha Indonezia nia ukun. Maibe ohin loron ho istoria Joana, ita loke-matan katak ida ne’e akontese tanba fator seluk ida. Fator ne’e mak ita nia sensibilidade ba ema seluk nia térus, ema seluk nia mukit! Karik Joana nia apelidu laos “Alves husi Atauro” parese nia destinu sei oin seluk. Karik Joana nia Aman sa’e Pajero ka Prado mak lori nia, nia sei hetan tratamentu ne’ebé diak liu… Ironia tebes katak kondisaun MUKIT ne’ebé MAIORIA Povu Timor infrenta sai fali cap/marka atu hetan tratamentu nebe lahanesan husi instituisaun estadu ida.
Fulan Agostu iha tinan 10 liu ba, povu Timor maioria fiar metin katak Timor-Leste ukun rasik an sei diak liu fali Timor Leste ne’ebé hamutuk ho Indonezia. Iha tempu rezisténsia, ita iha inimigu KOMUN, ne’ebé halo ita hamutuk kumu liman kontra inimigu ne’e. Iha tempu ukun rasik an, ita lakon inimigu komun ne’ebé halo ita hamutuk nu’udar forsa nasaun. Hanesan konsekuensia husi situasaun ne’e, entidade barak iha nasaun Timor-Leste ida-idak hakarak buka atu hetan sira nia interese rasik. Grupu barak mak komesa reklama sira nia “kontribuisaun” no ezizi estadu atu “tau matan”. Moras ezizi estadu atu “tau matan” ne’e mos kontinua akontese, liu-liu da’et ba Membru Parlamentu 2002-2007 ne’ebé hakerek ona lei ne’ebé espesifikamente atu serbi sira nia interese pesoál rasik! Membru Parlamentu foun sei LAKOHI atu halo mudansa ruma ba lei hirak ne’e, tanba sira rasik mos sei hetan diak husi lei ne’e, karik la tur ona iha Parlamentu. Buat hirak ne’e akontese iha Timor-Leste ne’ebé mak sei kiak! Timor-Leste ne’ebé 70-80 % Povu moris ho menus husi Dollar 2 loron ida! Timor-Leste ne’ebé metade husi Povu Timor sofre MALNUTRISAUN!
Situasaun ne’e akontese mos iha tempu ne’ebé ema boot sira hala’o vida iha “mundu ketak” husi mundu maioria povu Timor. Ema boot balun fahe projetu ba nia kaben rasik, hodi riku matak iha fulan ida –rua deit bele ona sosa kareta luxu ne’ebé artista Hollywood sira deit mak sa’e. Ema boot sira seluk fahe pozisaun funsionariu permanenti no projetu ba feto sira ne’ebé mak sira gosta, ema boot seluk lori osan cash ba povu no hari sistema foun ne’ebé fila ulun-tun-ain-sae sistema kontabilidade….
Ema boot ida-idak ba promote ba povu: balun promete trator, balun promete estrada, balun seluk promete servisu. Sira la’o mesak-mesak. Hanesan orchestra (band) Jazz nian karik, ema boot sira hala’o “improvizasaun” mesak-mesak. Iha Jazz “improvizaun” hamosu muzika furak, maibe kontrariu, iha governansia, “improvizaun” ne’e hatudu no hamosu problema barak.
Buat hotu akontese tanba sira-ho-sira “komprende” malu! Parlamentu mos labele koalia barak tanba sira rasik “husu barak demais ona”; Salariu boot, kareta luxu, laptop, sst. Hein aumenta tan ho uma, asistente privadu ida, no pasiar semo ba rai leur uza povu nia osan. Maske iha Timor-Leste sei iha “Joana Alves” rihun atus-ba-atus, realidade ida ne’e sei la prevene sira atu goza sira nia tempu kaer ukun! Hein koalia telefone durante diskusaun plenaria (dala ruma toba dukur), doko-ain no foti-liman! To’o tempu, ba pasiar uza Pajero REBEN-METAN no simu salariu.
Ironia tebes. Buat hirak ne’e akontese daudauk iha tempu povu Timor hein hela atu selebra loron Refendum ba dala 10.
Komisaun Organizador ne’ebé xefia husi Ministru ESTATAL lakohi lakon atu halo selebrasaun hanesan tempu Indonezia sei ukun Timor! Ita iha “Gerak-Jalan”, ita iha PASKIBRA, no mos iha Pameran. Buat hotu parese kopia tuir deit (copy-paste) husi esperiensia Indonezia nian ne’ebé Sr. Ministru hetan no halo iha tempu neba. Ministru MTCI mos lakohi lakon ho nia atividade “Pameran”, hodi bele action nia foto entre Presidenti no Primeiru Ministru, hanesan fali Pameran ne’e “prestasi” boot ida. Selu tan artista karun-karun husi Indonezia, ita nia selebrasaun Referendum laos ona konaba vida nasaun Timor-Leste ne’ebé tinan 10 nia laran ona mak haka’as an atu kombate KIAK, kombate BEIK no kombate MORAS, maibe selebrasaun ne’e sai deit ona hanesan festa bai-bain ne’ebé hakarak deit ema hemu lanu!
Tanba ne’e mak iha fulan Maiu liu ba, kuandu selebra loron Restaurasaun Independensia, maske PASKIBRA halo monu Bandeira Nasional, Komisaun Organizador halo tan festa ba sira iha INAP Comoro, ne’ebé ema boot sira partisipa hodi hemu lanu no dansa uza Povu nia osan!!! Nasaun ida ne’e lahatene atu fo kastigu ka atu selebra ema ne’ebé mak halo sala.
Timor-Leste hanesan ne’e la’os Timor-Leste ne’ebé ita imajina tinan 10 liu ba. Ohin loron ema barak ne’ebé tinan sanulu liu ba hakilar: “Maubere Beik Ten, Mate Beik Ten!” mak determina fali Maubere sira nia vida iha parte defeza, siguransa, ekonomia-dezenvolvimentu, komersiu, turizmu no setor estratejiku seluk. Hanorin tan ita konaba patriotizmu! Hanorin ita oinsa atu hadomi nasaun ida ne’e, hadomi povu ida ne’e…Ironia boot ida!
*) Militante RENETIL
start: 0000-00-00 end: 0000-00-00
Dala barak trajedia umanu akontese iha ita nia leet maibe laiha ema ida atu foti ba media hodi sai hanesan topiku diskusaun nasional, maibe foin daudauk ne’e, media Timor-Leste publika duni trajedia ida ho naran Joana Alves. Ita agradese tanba media hala’o ona papel importante kontrola sosiál iha Timor-Leste. Pergunta boot tebes ne’ebé ita hotu tenke husu mak: Oinsa iha Timor-Leste UKUN RASIK AN nia laran, bele akontese istoria hanesan ne’e?
Trajedia umanu hanesan ne’e uluk mos akontese ona iha tempu Indonezia. Loron ida, katuas ida tenke ko’us nia oan feto nia mate isin la’o fila ba nia uma, tanba deit ambulansia lakohi ajuda tula mate isin fila… Hanesan mos Joana, matebian nia Aman ne’e KIAK DEMAIS atu hetan ema seluk nia atensaun! Iha tempu neba, ema barak mak jura katak buat hirak ne’e akontese tanba injustisia barak ne’ebé mak akontese iha Indonezia nia ukun. Maibe ohin loron ho istoria Joana, ita loke-matan katak ida ne’e akontese tanba fator seluk ida. Fator ne’e mak ita nia sensibilidade ba ema seluk nia térus, ema seluk nia mukit! Karik Joana nia apelidu laos “Alves husi Atauro” parese nia destinu sei oin seluk. Karik Joana nia Aman sa’e Pajero ka Prado mak lori nia, nia sei hetan tratamentu ne’ebé diak liu… Ironia tebes katak kondisaun MUKIT ne’ebé MAIORIA Povu Timor infrenta sai fali cap/marka atu hetan tratamentu nebe lahanesan husi instituisaun estadu ida.
Fulan Agostu iha tinan 10 liu ba, povu Timor maioria fiar metin katak Timor-Leste ukun rasik an sei diak liu fali Timor Leste ne’ebé hamutuk ho Indonezia. Iha tempu rezisténsia, ita iha inimigu KOMUN, ne’ebé halo ita hamutuk kumu liman kontra inimigu ne’e. Iha tempu ukun rasik an, ita lakon inimigu komun ne’ebé halo ita hamutuk nu’udar forsa nasaun. Hanesan konsekuensia husi situasaun ne’e, entidade barak iha nasaun Timor-Leste ida-idak hakarak buka atu hetan sira nia interese rasik. Grupu barak mak komesa reklama sira nia “kontribuisaun” no ezizi estadu atu “tau matan”. Moras ezizi estadu atu “tau matan” ne’e mos kontinua akontese, liu-liu da’et ba Membru Parlamentu 2002-2007 ne’ebé hakerek ona lei ne’ebé espesifikamente atu serbi sira nia interese pesoál rasik! Membru Parlamentu foun sei LAKOHI atu halo mudansa ruma ba lei hirak ne’e, tanba sira rasik mos sei hetan diak husi lei ne’e, karik la tur ona iha Parlamentu. Buat hirak ne’e akontese iha Timor-Leste ne’ebé mak sei kiak! Timor-Leste ne’ebé 70-80 % Povu moris ho menus husi Dollar 2 loron ida! Timor-Leste ne’ebé metade husi Povu Timor sofre MALNUTRISAUN!
Situasaun ne’e akontese mos iha tempu ne’ebé ema boot sira hala’o vida iha “mundu ketak” husi mundu maioria povu Timor. Ema boot balun fahe projetu ba nia kaben rasik, hodi riku matak iha fulan ida –rua deit bele ona sosa kareta luxu ne’ebé artista Hollywood sira deit mak sa’e. Ema boot sira seluk fahe pozisaun funsionariu permanenti no projetu ba feto sira ne’ebé mak sira gosta, ema boot seluk lori osan cash ba povu no hari sistema foun ne’ebé fila ulun-tun-ain-sae sistema kontabilidade….
Ema boot ida-idak ba promote ba povu: balun promete trator, balun promete estrada, balun seluk promete servisu. Sira la’o mesak-mesak. Hanesan orchestra (band) Jazz nian karik, ema boot sira hala’o “improvizasaun” mesak-mesak. Iha Jazz “improvizaun” hamosu muzika furak, maibe kontrariu, iha governansia, “improvizaun” ne’e hatudu no hamosu problema barak.
Buat hotu akontese tanba sira-ho-sira “komprende” malu! Parlamentu mos labele koalia barak tanba sira rasik “husu barak demais ona”; Salariu boot, kareta luxu, laptop, sst. Hein aumenta tan ho uma, asistente privadu ida, no pasiar semo ba rai leur uza povu nia osan. Maske iha Timor-Leste sei iha “Joana Alves” rihun atus-ba-atus, realidade ida ne’e sei la prevene sira atu goza sira nia tempu kaer ukun! Hein koalia telefone durante diskusaun plenaria (dala ruma toba dukur), doko-ain no foti-liman! To’o tempu, ba pasiar uza Pajero REBEN-METAN no simu salariu.
Ironia tebes. Buat hirak ne’e akontese daudauk iha tempu povu Timor hein hela atu selebra loron Refendum ba dala 10.
Komisaun Organizador ne’ebé xefia husi Ministru ESTATAL lakohi lakon atu halo selebrasaun hanesan tempu Indonezia sei ukun Timor! Ita iha “Gerak-Jalan”, ita iha PASKIBRA, no mos iha Pameran. Buat hotu parese kopia tuir deit (copy-paste) husi esperiensia Indonezia nian ne’ebé Sr. Ministru hetan no halo iha tempu neba. Ministru MTCI mos lakohi lakon ho nia atividade “Pameran”, hodi bele action nia foto entre Presidenti no Primeiru Ministru, hanesan fali Pameran ne’e “prestasi” boot ida. Selu tan artista karun-karun husi Indonezia, ita nia selebrasaun Referendum laos ona konaba vida nasaun Timor-Leste ne’ebé tinan 10 nia laran ona mak haka’as an atu kombate KIAK, kombate BEIK no kombate MORAS, maibe selebrasaun ne’e sai deit ona hanesan festa bai-bain ne’ebé hakarak deit ema hemu lanu!
Tanba ne’e mak iha fulan Maiu liu ba, kuandu selebra loron Restaurasaun Independensia, maske PASKIBRA halo monu Bandeira Nasional, Komisaun Organizador halo tan festa ba sira iha INAP Comoro, ne’ebé ema boot sira partisipa hodi hemu lanu no dansa uza Povu nia osan!!! Nasaun ida ne’e lahatene atu fo kastigu ka atu selebra ema ne’ebé mak halo sala.
Timor-Leste hanesan ne’e la’os Timor-Leste ne’ebé ita imajina tinan 10 liu ba. Ohin loron ema barak ne’ebé tinan sanulu liu ba hakilar: “Maubere Beik Ten, Mate Beik Ten!” mak determina fali Maubere sira nia vida iha parte defeza, siguransa, ekonomia-dezenvolvimentu, komersiu, turizmu no setor estratejiku seluk. Hanorin tan ita konaba patriotizmu! Hanorin ita oinsa atu hadomi nasaun ida ne’e, hadomi povu ida ne’e…Ironia boot ida!
*) Militante RENETIL
start: 0000-00-00 end: 0000-00-00
